UNICEF’in 2018’de yayımladığı rapora göre her gün 175 binden fazla çocuk İnternet’e bağlanıyor. Güncel rakamlar bundan çok daha fazladır elbet. Ancak ulaşabildiğim en güncel rapor bu. Aynı raporda çevrim içi olmanın çocuklara bir çok fayda sağladığı ancak beraberinde, cinsel istismar, siber zorbalık, zararlı içeriğe ulaşma ve çocuk yaştaki bireylere ait özel bilgilerin kötüye kullanımı gibi olumsuz bir çok şey de getirdiği belirtiliyor.
Evet, günümüzde çocukların teknolojiyi kullanmaları ve günün en az 1 saatini çevrim içi geçirmeleri artık çok doğal.
We Are Social 2020 Türkiye raporuna göre Türkler günde ortalama 7.5 saat İnternet kullanıyor. Ülkemizin İnternet kullanım yaygınlığı da diğer ülkelere göre oldukça fazla. Mobil İnternet kullanımımız ise günde 4 saat. Ayrıca 13 yaşın üzerinde olup sosyal medyayı aktif kullanan çocuk ve gençlerin oranı %81.
Bu rakamların yüksekliği, sosyal medyayı kullanmayan çocuklar da dahil olmak üzere 18 yaşından küçüklerin haklarının sosyal medyada ihlal edilmesi vakıalarını da beraberinde getiriyor. Hem ebeveynler, hem okullar hem de ticari pazarlama faaliyetleri gerçekleştirenler bu hak ihlallerini gerçekleştirebiliyor.
UNICEF’in 2015’de yayımladığı bir ek belge ile çocuk haklarının İnternet’te de korunması tüm Birleşmiş Milletler üye ülkelerince kabul edilmiştir.
UNCRC Hükümleri Madde 13, 2015
Sosyal medyada çocuk hakları nasıl ihlal edilebilir?
Dikkatsiz bir ebeveyn ya da öğretmenin, çocuğun bu paylaşımdan ileride zarar görüp görmeyeceğini düşünmeden sosyal medyada çocuğa ait bir görsel ya da videoyu paylaşması en basit hak ihlalidir.
İzinsiz paylaşım yapmak, paylaşımlar üzerinde yapılan maksatlı yorumlar, paylaşımlar üzerinde çeşitli değişikliklerin yapılması, çocukların psikolojik olarak olumsuz etkilenmelerine neden olabilmektedir.
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin Serin
Öğretmeler ve okul tarafından yapılan paylaşımlar da (veliden muvafakatname alınsa dahi) çocuk haklarının ihlaline girebilir. Sınıf ortamında öğrencilerinin özel anlarının izinsiz bir şekilde kayda alınıp, binlerce kişinin ulaşabileceği bir şekilde sosyal medya platformlarında paylaşılması, kişisel hak ve hürriyete aykırıdır. Bu konuda T.C. MEB’nın 2017/12 genelgesi açıktır. Merak edenler konuyla ilgili daha önceden yayımladığım makaleme göz atabilirler.
Buna ek olarak çocuğun ailesinin sosyal medyada paylaştığı bir fotoğraf indirilerek, bir ürünün pazarlanmasında reklam görseli olarak kullanılabilir. Bu da doğrudan çocuk haklarının ihlalidir ve hem sosyal medya platformu hem de reklamı yayımlayan kurum direk sorumludur. Sosyal medya platformları çocuk ya da ebeveynlerinden istek gelmesi durumunda fotoğraf ya da video içeriğini yayından kaldırmakla yükümlüdür.
Çocukların izni alınarak ihlal yapılabilir mi?
YouTube ve TikTok başta olmak üzere çocukların videolarının (para kazanma) maksadı güdülerek paylaşıldığını biliyoruz. Burada çocuğun gönüllü olması ya da izninin olması çocuk hakkı ihlali suçunu ortadan kaldırmaz. 4 yaşında bir çocuk kendi için neyin doğru olacağını bilemez. İzin almış olmanız, “onu dansöz kıyafeti giydirip TikTok’ta pedofililerin hedefi yaptığınız” gerçeğini değiştirmez. Çünkü o bunu bilecek yaşta değildir. Ya da ilkokul çağında bir çocuğa ders çalışmak yerine YouTube için oyuncak açılışı videosu çektirmek onun eğitim hakkını ihlal etmektir.
Unutulma hakkı
Küçücük çocuğunuz öfkelenip size “artık seni sevmiyorum, gidip kendi evimde yaşayacağım!” dediğinde çok komik bulabilirsiniz. Ama bu onunla sizin aranızdadır ve bir kaç saat içinde unutulup gidecektir. Siz bunu sırf komik bulduğunuz için bir şekilde görüntüleyip sosyal medyada paylaştığınızda artık çocuğunuz için utanç verebilecek bu an “unutulmaz” olacaktır. Bu da çocuğun unutulma hakkını elinden almış olduğunuz anlamına gelir.
Başka hak ihlalleri var mı?
Var elbette. Ancak bu ne anne babanın ne de okul ya da öğretmenlerin kusuru. Çocuğun kendi yaptığı paylaşımlar da hak ihlaline uğrayabiliyor. Paylaşım pedofililer, siber-zorbalar ve çocuğu olmayanların rol yapma oyunlarına alet olabiliyor.
Çocuk hak ihlalleri için yasal haklara sahip mi?
Avustralya’da 18 yaşında bir kız erişkin olduğu anda anne ve babasını bu ihlaller yüzünden dava etmiş. İleride bu örneklerin çoğalacağını düşünüyorum. Konunun uzmanı değilim ancak konuya hakim sosyal medya babaları mutlaka yorum getirecektir. Dikkat edilmesi gereken bir nokta var: Kafası karışık, ebeveynlerine öfkeli bir çocuk da sosyal medya hak ihlali konusunu intikam için pekala kullanabilecektir.
Zamanla durumun boyutunu ve etkilerini birlikte göreceğiz. Evet bugün fazla teknik ve kanuni detaylara bölünmeden sosyal medyada çocuk haklarının ihlali konusunu anlatmaya çalıştım. Umarım faydam dokunmuştur.
